Kulturkanon og styring, styring, styring
Med kulturkanon som mogeleg innhaldsreform og Kunnskapsløftet som eksisterande innhaldsreform, vil verdas mest interessante og dynamiske yrke bli verdas mest keisame og statiske.
- Hovedtillitsvalgt, Utdanningsforbundet Bergen
Denne artikkelen er over syv år gammelDebattHøyre sin programkomité har kome med framlegg om å arbeide fram ein norsk kulturkanon, der særleg viktige kulturelle produkt – og produsentar – skal få ein opphøgd status. Kulturarven sine viktigaste element må fram i ljoset og vise veg i formørkja tider. Avis etter avis køyrer fram innlegg der ulike kulturpersonlegdomar får promotere sine kulturelle preferansar, og «best of»-listene haglar.
Som norsklærar er eg svært ambivalent til framlegget. Som mange andre tykkjer eg og at litteratur har fått ein svekkja status, og skulle ønskje at det stod betre til enn det gjer med litteratur-arbeidet i skulen. Eg er usikker på om kanon er svaret, sjølv om det kan vere freistande å ta ei «alt var mykje betre under krigen»-tilnærming og fylle kanonen med klassisk svartkrut og nasjonalromantiske prosjektil.
Leiaren i programkomiteen, Torbjørn Røe Isaksen, freistar å roe oss som er i skulen ned med å seie at denne kanonen: «... ikke (skal havne) i læreplanene, men det betyr ikke at vi ikke kan identifisere noe som er viktig. Grunnen til at jeg ikke vil gå tilbake til en slik måte å bygge læreplaner på, er at de i detalj gikk langt inn på hva som bør være skolen og lærernes domene. Det er godt i tråd med det jeg har sagt i mange sammenhenger at det ikke er slik at alt som er viktig i samfunnet skal detaljstyres inn i skolen, svarer ministeren».
Men: «I en tid som er mer flyktig, mangfoldig og individualisert enn tidligere, er det viktig å holde fast på noe som samler. En slik kanonprosess kan bidra til det. Den kan også bidra til at kulturarven fornyes for nye generasjoner.»
Korleis kan «kulturarven fornyes for nye generasjoner» utan at den oppveksande slekt blir systematisk eksponert for innhaldet? Vi ser og at i Danmark der det har blitt etablert ein kulturell kanon, har den jobba seg strake vegen inn i læreplanverket. Etter ei skumming av den danske kanon-oversikta, poppar det sjølv for meg som udanna «fjeldape» opp eit titals namn på viktige danske diktere som ikkje er inkludert i denne kanon.
Det er litt vittig at danskane har teke med både Astrid Lindgren og Thorbjørn Egner som «tilæg til folkeskolen». Om eg ikkje tek heilt feil av dansk politikk og kulturpolitikk, er eg heilt trygg på at det då er utgåvene med hottentottar og negerkongar som blir brukt.
Ein fagforeiningsfelle fortalde følgjande til meg: På ein utviklingssamtale vart det snakka om lesevanar, og læraren spurte om kva barnet las for tida. «David Copperfield» var svaret til eleven. Læraren svarte på det med: «Så gøy, eg visste ikkje at han skreiv bøker». Ein etablert og levande kanon er eg ikkje mot, og eg når eg høyrer slike anekdotar, kjenner eg sjølvsagt på at det er noko som manglar.
Då Gudmund Hernes skreiv Generell del av læreplanen, ifølgje myten sitjande aleine på hytta, var det nok med Nordahl Rolfsens lesebok godt under huda. Generell del har mange gode sider, og det er verd å tenkje på at Rolfsen og var sett på som ein rabagast frå venstresida i si tid, som utfordra borgarskapet. Generell del har eit komplekst menneskesyn og eit bredt kunnskapssyn, men den er og metta med tankar om nasjonsbygging og kulturelt/politisk fellesskap som nok har blitt heftig utfordra etter 1993.
Med Kunnskapsløftet blei det gjort eit oppgjer med denne tankegangen, det var tverrpolitisk semje om at ein ville endre fokuset frå å dyrke ein noko nostalgisk læreplan med fokus på eit «nødvendig» kunnskapsreservoar, til ein meir individorientert kompetanselæreplan. Enn kongstanke i Kunnskapsløftet var at læraren sjølv skulle velje fagstoff, og ta didaktiske val ut frå kva som var best egna til å oppnå kompetansemåla:
«Forestillingen om at staten kan skape et likeverdig skoletilbud gjennom detaljregulering og styring, erstattes med tillit til at den enkelte lærer, skoleleder og skoleeier selv har de beste forutsetningene for å vite hvordan god læring kan skapes og gjennomføres, innenfor rammen av nasjonale mål.» (St.meld. nr. 30 (2003–2004), 25)
Vi har hatt Kunnskapsløftet i ti år, og mange vil hevde at det har vore ti år med hurtig veksande målstyring. Kunnskapsløftet viste seg å vere utbytting av ein sentralstyrt «hernesiansk» målstyring med ein annan, «kompetansemålsk». Det løftet som ble gjeve i Stortingsmelding nr. 30 vart aldri innfridd.
Kampen om lærarane sin autonomi har vore knallhard. Etter ein opprivande streik i 2014, der lærarane si makt over eigen arbeidstid utanom undervisingstida var i sentrum for konflikten, har vi heldigvis hatt mange positive hendingar. Ein situasjon som der og då splitta lærarane, viste seg å bli ein vekker for mange. I 2016 kom både rapporten til Ludvigsen-utvalet og ein stor rapport om lærarrolla, og i haust kom det ei ny stortingsmelding for skule. I denne meldinga verdt det slått fast det same som i den førre stortingsmeldinga, lærarane har for lite tillit:
«Stortinget ber regjeringen sikre at det er lærernes ansvar og faglige skjønn som skal avgjøre hvilke metoder og virkemidler som skal tas i bruk i undervisningen for å nå kompetansemål og oppfylle skolens generelle samfunnsmandat.» (Vedtak 9, Meld. St. 28 (2015–2016))
I denne situasjonen er det at Torbjørn Røe Isaksen, i kraft av å leie Høgre sin programkomité, vil innføre kanon på ny. Ein kanon er det motsette av tillit, og å diskutere innhaldet i kanon er ein avsporing so lenge det styringsregime vi har i skulen er intakt. I røynda vil kanon bety at vi legg eit lag med styring opp på eit eksisterande lag med styring. Det å vere lærer og vere underlagt både kompetansemål og ein fagkanon er dobbelt lammande.
Det å analysere og fortolke kompetansemål som du so finn metodar og konkret pensum for den einaste vegen vi kan gå vidare, og ein kanon vil mest av alt verke konserverande. Eg ser ikkje for meg at vi kan reversere eller fjerne den praksisen vi har, det er det for lite politisk mot til.
Men, det vi kan gjere er å tone den ned, gjennom mindre dokumentasjonskrav, meir demokrati, meir kreativitet, meir høve til variert praksis, meir sjølvstende og meir fagleg samtale og erfaringsutveksling å byggje eigen praksis på. Om vi kan tine opp den isblokken som har forma seg rundt dagens lærarar og elevar gjennom målstyring, er eg gjerne med på å diskutere innhald i ein kanon.
Den må i tilfelle basere seg på ein verdikanon, og ikkje vere ei samanraska samling av kulturobjekt som mest av alt markerer norsk sjølvgodheit og nostalgi. «Typisk norsk» er ikkje lenger å vere god.
